Pforzheim: Waarom juist deze stad het centrum van de Duitse juwelierskunst werd

Sieraden uit Pforzheim: waarom is hier een epicentrum van sieradenkunst ontstaan?

Als je door Pforzheim loopt, valt één ding je meteen op: de aanwezigheid van goud . Het wordt gesuggereerd in namen van bars en salons zoals "Goldner Adler" of "Goldstadt Nagelstudio", in de vorm van goudverkooppunten of winkels voor gieterijbenodigdheden. En juweliers lijken dichter vertegenwoordigd dan in beroemde luxe winkelstraten zoals de Kurfürstendamm in Berlijn of de Maximilianstraße in München .

Op het eerste gezicht lijkt dit verrassend voor een stad als Pforzheim, gelegen in Baden-Württemberg aan de rand van het Zwarte Woud, met 135.000 inwoners, een typisch Duitse stad (alles boven de 100.000 inwoners wordt in dit land als stad beschouwd). De stad werd grotendeels verwoest tijdens de Tweede Wereldoorlog; tegenwoordig herbergt het stadscentrum ketens als H&M , Snipes en "Hans im Glück". Kleine bruggetjes overspannen de drie rivieren Enz, Nagold en Würm, en buiten het centrum zijn nog enkele goed bewaarde straten met oude gebouwen te vinden.

Maar wat Pforzheim bijzonder maakt – en internationaal vermaard – straalt voortdurend door in deze normaliteit en wordt door veel inwoners met trots benadrukt: Pforzheim is al 250 jaar een goudmijnstad en daarmee een centrum van de juwelenindustrie. Tegenwoordig genieten veel merken die hier zijn ontstaan en als familiebedrijf zijn opgebouwd, internationale bekendheid. Het bijzondere is dat hun producten, van ontwerp tot productie, nog steeds lokaal in Pforzheim worden geproduceerd.

Een van deze merken is A. Odenwald, opgericht in 1882. De ingang van de fabriek bevindt zich in een onopvallende achtertuin. Via de trap, de veiligheidspoort en een gang met kantoren komt u in de werkplaatsen waar alle sieraden van A. Odenwald worden vervaardigd. "Onze collecties kenmerken zich vooral door hun expressiviteit", legt projectmanager Katja Cicala uit. Veel van de ringen waar het merk bekend om staat, zijn breed en zwaar, de hangers groot en opvallend, in ster- of bolvorm. Sommige stukken zijn bezet met saffieren die in alle kleuren van de regenboog schitteren. "We hebben bewust een tegenwicht geboden aan de trend om alles zo delicaat en eenvoudig mogelijk te houden", aldus Cicala.

Het opvallende, bijna weelderige ontwerp van de sieraden heeft een lange traditie. "We komen uit een tijd waarin goud veel goedkoper was en nauwelijks meer kostte dan zilver", legt Cicala uit. Hoewel de materiaalprijzen drastisch zijn veranderd, blijft het bedrijf trouw aan zijn roots. Het was vier generaties lang een familiebedrijf; nu maakt het sieradenmerk deel uit van de Dettinger Group. Tegenwoordig werken er zo'n 50 mensen voor A. Odenwald, velen van hen in de eigen ateliers, waar Cicala bezoekers rondleidt. Daar worden de individuele productiestappen van een sieraad verdeeld over verschillende medewerkers en hun expertisegebieden.

In de werkplaats van de goudsmid worden momenteel individuele ringen bewerkt met een laser om gietsporen te herstellen; elders wordt er geslepen, gehamerd en geschuurd. Een ring uit de "Tango"-lijn, een handjuweel bezet met kleurrijke saffieren, gaat door ongeveer acht handen voordat hij klaar is. Aan elk stuk is bijna vijf dagen werk besteed, zegt ze.

Tegenover de goudsmidse bevindt zich de eigen gieterij, waar nog steeds meerdere keren per week goud wordt gesmolten en in mallen gegoten. Een aparte ruimte is uitsluitend gewijd aan het fijn polijsten. Vier vrouwen – van wie er één twee brillen draagt – gebruiken vier machines die op naaimachines lijken om de sieraden te laten glanzen. Dit is een zeldzaamheid, aangezien polijsten tegenwoordig zelden als een apart beroep wordt beschouwd en er zelfs geen opleiding voor wordt gevolgd.

Terwijl de machines zoemen en ratelen, is de ruimte aan de overkant van de gang doodstil. Daar zitten de zetters, gebogen over microscopen, geconcentreerd bezig saffieren en diamanten in de sieraden te zetten. Elke beweging moet nauwkeurig zijn; als een gat te groot is geboord, kan het niet meer worden gecorrigeerd. Zodra de steen perfect in het goud is gezet, hameren ze het materiaal eroverheen, zodat het alleen door het goud op zijn plaats wordt gehouden. De individuele ambachtslieden werken nauw samen; zodra de ene zijn taak heeft voltooid, wordt het resulterende sieraad doorgegeven aan de volgende. "De enorme hoeveelheid expertise die hier is verzameld – dat maakt Pforzheim zo'n bijzondere locatie", zegt Cicala.

Niet alleen de juweliers zelf leiden hun jonge talenten op, maar ook de vakscholen in de stad, waaronder de Vakschool voor Vormgeving, Juwelierskunst en Gereedschappen. Jaarlijks worden hier jongeren van over de hele wereld opgeleid tot goudsmid, horlogemaker en ontwerper .

Yana Nesper richt zich met haar gelijknamige parelsieradenlijn op een ander materiaal. Het familiebedrijf Heinz Nesper is gevestigd in een chique nieuwbouwwijk aan de rand van de stad. Yana Nesper begroet gasten persoonlijk en kantoorhond Emma wrijft langs haar benen. Ze draagt haar eigen sieraden, prachtig gepresenteerd bij een lange zwarte jurk, en een echte blikvanger: een pareloormanchet die nog niet op de markt is. "Ik ben hem zelf nog aan het passen," zegt ze met een glimlach.

Heinz Nesper handelt al sinds 1970 in parels en levert nog steeds aan internationale juweliers. De glanzende bollen zijn momenteel vooral gewild in de Benelux en Oost-Europa. Duizenden parels hangen in het magazijn, aan touwtjes geregen om ze veilig te bewaren. Ze zijn met de hand geplukt, glanzend wit, lichtroze of grijs, en komen van duurzame kwekerijen van Japan tot Tahiti. Wanneer ze tegen elkaar worden gewreven, maken ze een dof klinkend geluid. Dit is een teken dat echte parels onderscheidt van synthetische parels, legt Frank Nesper uit, Yana's echtgenoot, die de zaak van zijn vader overnam. "Zelfs als je ze aanraakt, voel je het verschil: als je twee echte parels tegen elkaar wrijft, voelt het ruw aan. Het natuurlijke oppervlak is nooit helemaal glad", legt hij uit.

Terwijl het goudsmeedwerk wordt uitbesteed aan andere experts in Pforzheim, worden de parels direct bewerkt in een atelier achter het hoofdkantoor. Sommige assistenten boren gaten in de delicate parelmoerkralen, anderen zoeken naar oorbellen die qua vorm, maat en kleur bij elkaar passen. Yana Nesper biedt sinds 2010 haar eigen hoogwaardige sieradenlijn aan. "Parels waren toen niet bepaald in de mode . We wisten dat we ze anders zouden moeten interpreteren," zegt ze.

In plaats van klassieke parelkettingen of oorbellen richt Nesper zich op transformeerbaarheid – veel van haar sieraden kunnen op verschillende manieren worden gestyled. Zo kan een van haar kettingen in tweeën worden gesplitst en als armband worden gedragen, terwijl andere in lengte verstelbaar zijn. Dankzij hun moderne elegantie waren haar sieraden al te zien in de Netflix -serie " Emily in Paris ".

Ook Wellendorff vertrouwt op innovatie – en geschiedenis . Het bedrijf, inmiddels in de vijfde generatie, wordt geleid door de vijfde generatie en is gevestigd aan de Alexander-Wellendorff-Straße, vernoemd naar de oprichter van het merk. Communicatiedirecteur Claudia Wellendorff geeft een rondleiding door het gebouw waar de sieraden worden vervaardigd en herdenkt tevens de familie- en bedrijfsgeschiedenis. Een speciaal ontworpen tentoonstellingsruimte toont de meer dan 130 jaar van het bestaan van het bedrijf: van de oprichting in 1893, via de oorlogs- en wederopbouwperiode, tot de creatie van de kenmerkende met diamanten bezette "W", die vandaag de dag elk sieraad siert en Wellendorff transformeerde van juwelier tot merk.

Speciale aandacht wordt besteed aan bepaalde sieraden die nieuwe productietechnieken vertegenwoordigen die bij Wellendorff zijn ontwikkeld. Bijvoorbeeld koorden van flexibel goud. Deze worden gebruikt als kettingen, glijden soepel door de handen en kunnen flexibel worden gevormd. In de fabriek demonstreert een medewerker hoe ze worden gemaakt: blokken 18-karaats goud worden herhaaldelijk gerold tot ze zo dun zijn als draad en in elkaar gedraaid kunnen worden. De oorsprong van deze techniek gaat terug tot de jaren 70. "Als kind bewonderde mijn schoonmoeder Eva de zware fluwelen gordijnen van haar oma, versierd met zijden koorden. Ze hield van het gevoel dat ze door haar handen liet glijden. Later vroeg ze haar man om een ketting die net zo delicaat en zijdezacht aanvoelde", legt Claudia Wellendorff uit.

Dit 18-karaats gouden koord is inmiddels een handelsmerk van Wellendorff en vertegenwoordigt de inventieve geest die de familie hoog in het vaandel heeft staan. Een ander sieraad dat in deze categorie valt, zijn armbanden, die zich eveneens kenmerken door hun flexibiliteit. Ze kunnen om de arm worden gewikkeld omdat ze zijn vervaardigd als een veer die terugveert naar zijn oorspronkelijke vorm. "Sieraden met een veermechanisme hebben doorgaans een stalen kern – voor ons geen optie", zegt Claudia Wellendorff. Na jaren van knutselen zijn ze erin geslaagd om de veerkracht en stabiliteit te bereiken met alleen goud.

Terwijl de meeste juweliers in Pforzheim zich richten op damessieraden, biedt Leo Wittwer ook herensieraden aan. Het bedrijf wordt gezamenlijk geleid door vader Frank en zoon Maximilian Maier. "Dit is een absolute groeimarkt", zegt Maximilian Maier, directeur sales en marketing. "We zien dat steeds meer mannen geïnteresseerd zijn in het dragen van sieraden. Er is een trend naar individualiteit die verder gaat dan horloges en trouwringen." Vooral in het herensegment produceren ze daarom veel op maat, legt hij uit. Veel van de meest gewilde stukken behoren tot de "Rough Cut"-collectie, waarin de diamanten ongeslepen worden gebruikt. "Elk stuk is automatisch uniek en de bijzondere aard van de stenen wordt nog beter zichtbaar", legt Frank Maier, creatief directeur van Leo Wittwer, uit. Andere kenmerkende stukken zijn Leo Wittwers massieve kruisen, verkrijgbaar in variaties van roségoud tot witgoud, bezet met diamanten.

Een voorbeeld hiervan is momenteel te zien in het Sieradenmuseum in Pforzheim. Het museum, ontworpen door de beroemde architect Manfred Lehmbruck, is gewijd aan de geschiedenis van sieraden wereldwijd. Je vindt er kettingen, oorbellen en armbanden uit lang vervlogen tijden en uit alle delen van de wereld. En natuurlijk ook uit Pforzheim; onlangs had Wellendorff bijvoorbeeld een eigen tentoonstelling. "In 1767 legde markgraaf Karl Friedrich van Baden de basis voor de goud- en sieradenindustrie in Pforzheim die tot op de dag van vandaag bestaat", legt museummedewerker Isabel Schmidt-Mappes uit. "Onder zijn leiding werden in Pforzheim een zakhorlogefabriek en een sieradenfabriek gebouwd. Het begon allemaal als een sociaal project om kinderen uit een weeshuis onderwijs te bieden – maar zo ontstond een van de eerste vakscholen ter wereld", legt ze uit.

Ze vindt het een belangrijke taak van het museum om de geschiedenis van de stad toegankelijk te maken, vooral voor mensen die zelf niets met de juweliersbranche te maken hebben. Het is verbazingwekkend dat deze bedrijfstak in Pforzheim niet is verworden tot een museum, maar juist enorm actief is gebleven. Een wandeling door de ateliers maakt echter duidelijk waarom: iedereen is zich ervan bewust dat voortdurende innovatie en vakmanschap van het hoogste niveau nodig zijn om de status quo te verdedigen. Dat daarbij niemand het erfgoed verwaarloost, maakt de Zwabische goudstad des te aantrekkelijker.

Meer onderwerpen op VOGUE.de